Kamuda Taşeron işçileri Dikkatine Yine de bu işçiler mutlaka başvuru yapmalı.

Kapsamda olup olmadığı belirsiz olan işçilere, “Sizin başvuru hakkınız yok” denilebiliyor. Oysa tebliğe göre koşulun mevcut olup olmadığına Tespit Komisyonları karar verecek. Dolayısıyla bu durumdaki işçiler muhakkak başvuruda bulunmalı, başvuruları alınmazsa iadeli-taahhütlü posta yoluyla başvurularını göndermeli. İşçiler, gerekirse Tespit Komisyonu’na itiraz etmeli ve maliyet cetvelini görmek istemeli!

İHALE TÜRÜ SORUNU

Temel olarak 4 farklı ihale türü var. 1) Mal ihalesi, 2) Yapım işi ihalesi (anahtar teslim ihale), 3) Danışmanlık ihalesi, 4) Hizmet alımı ihalesi. 696 sayılı KHK ile ilk üç ihale türünde çalıştırılan işçiler kapsam dışı bırakıldı. Bu işçiler kadroya alınmayacak, taşeronda çalışmaya devam edecek. KHK, sadece hizmet alımı ihalelerinde çalıştırılan taşeron işçileri kapsıyor. Ancak burada da, “personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı ihalesi” koşulu getiriyor. Yani ihalenin, “hizmet alımı ihalesi” olması yetmiyor, ayrıca personel çalıştırılmasına dayanması gerekiyor.

YÜZDE 70 BARAJI

Bu noktada da karşımıza yüzde 70 barajı çıkıyor. KHK’ye göre bir hizmet alımı ihalesinin personel çalıştırılmasına dayalı olması için, “yaklaşık maliyetin en az yüzde 70’lik kısmının asgari işçilik maliyeti ile varsa ayni yemek ve yol giderleri dâhil işçilik giderlerinden oluşması” gerekiyor. Yani yaklaşık maliyet içinde işçilik maliyeti ve giderlerinin payı yüzde 70’in altında ise bu hizmet alımı, personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı sayılmıyor. Bu durumda da bu hizmet alımı kapsamında çalıştırılan işçiler dışarıda kalıyor, kadro hakkından yararlanamıyor. Bu konuda yerel yönetimlere bir istisna getirildi. Park ve bahçe bakım ve onarımı ile çöp toplama, cadde, sokak, meydan ve benzerlerinin temizlik işlerine ilişkin hizmet alımları, işçilik giderleri yaklaşık maliyetin yüzde 70’inden az bile olsa, personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı sayılacak. Böylece başta araçlı (kamyonlu) çöp toplama işleri başta olmak üzere bu işlerde çalıştırılan işçiler, yüzde 70 barajına takılmadan, yerel yönetimlerin şirketlerine geçebilecek.

Ancak bu istisna sadece yerel yönetimler için söz konusu oldu. Merkezi idarelerde çalışan kayda değer sayıda taşeron işçi için yüzde 70 tehdidi devam ediyor.

ARAÇLI, MALZEMELİ VE CİHAZLI İHALELER

Yüzde 70 barajına takılma riski en yüksek olan işçiler; araçlı, malzemeli ve cihazlı ihalelerde çalıştırılan işçiler. Örneklendirecek olursak: 1) Araçlı şoför çalıştırma hizmet alımı ihalesi, hem aracın temin ve (bazen) akaryakıt giderlerini hem de şoförlerin işçilik maliyetlerini kapsıyor. 2) Malzemeli yemek hizmet alımı ihaleleri, hem kullanılacak yemek malzemelerini hem de yemeği hazırlayan işçilerin işçilik maliyetlerini kapsıyor. 3) Tomografi cihazı hizmet alımı ihalesi, hem cihazın temin (kiralama) giderini hem de bu tomografi cihazını kullanacak teknisyenin işçilik maliyetlerini kapsıyor.

Bir başka deyişle bu ihaleleri alan şirketler; hem kullanılacak aracı, malzemeyi ya da cihazı temin ediyor, hem de işçi çalıştırıyor. Hal böyle olunca farklı maliyet kalemleri ortaya çıkıyor. Birinci kalem; araç, malzeme ya da cihazın (temin) maliyeti. İkinci kalem, çalıştırılacak işçilerin asgari işçilik maliyeti. Öte yandan yüzde 7’yi geçmemek üzere kar marjı ile sözleşme giderleri ve genel giderler de yaklaşık maliyet hesabına dahil ediliyor. Böylece toplam yaklaşık maliyet elde ediliyor.

İşte bu noktada, işçinin kadro kapsamına girebilmesi için toplam yaklaşık maliyetin en az yüzde 70’inin işçilik maliyeti olması gerekiyor.

YÜZDE 70’İ KİM, NASIL BELİRLİYOR?

Gelelim işin en can alıcı noktasına! Bu maliyet hesaplarını kim, nasıl, neye göre yapıyor? İşçi yüzde 70 barajına takılıp takılmadığını nasıl görecek? Kamu İhale Kanunu ve ilgili yönetmeliğe göre işin özeti şöyle: İhaleyi yapacak olan idare, ihaleyi yapmadan önce her türlü fiyat araştırmasını yaparak KDV hariç yaklaşık maliyeti belirliyor ve yaklaşık maliyeti dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösteriyor. İdarenin bu sırada, Kamu İhale Kurumu’nun “İşçilik Hesaplama Modülü”nü kullanarak, asgari işçilik maliyeti ve diğer işçilik giderlerini de hesaplaması ve hesap cetvelinde göstermesi gerekiyor.

Dolayısıyla ihale tamamlandıktan sonraki ihale bedeli ve işçiler için yapılan harcamaların bu noktada hiçbir önemi kalmıyor. Kadro bakımından yüzde 70 koşulunun sağlanıp sağlanmadığını anlamak için ihaleye çıkılmadan önce hazırlanan bu hesap cetveli esas alınıyor.

Sonuç olarak, özellikle araçlı, malzemeli ve cihazlı ihalelerde işçilik maliyet ve giderlerinin toplam yaklaşık maliyet içindeki payının yüzde 70’in üzerinde olup olmadığını görmek için bu hesap cetveline bakmak gerekiyor. Ancak bu hesap cetvelini işçilerin görme olanağı yok. Bir başka deyişle, işçiler, kadro bakımından hayati önem arz eden bu hesap cetveline erişemiyor, yüzde 70 barajının geçilip geçilmediğini göremiyor, hesaplamaların usulüne uygun yapılıp yapılmadığını kontrol edemiyor.

BAŞVURULARIN ALINMASI ZORUNLU

Bu yazının yazıldığı tarihe kadar birçok örnek vaka ile karşılaştık. Birçok kamu kurumu, işçilik giderlerinin yüzde 70’in altında olduğunu gerekçe göstererek, işçilerin kapsamda olmadığını iddia ediyor, başvuruları almıyor. Oysa Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın 1 Ocak 2018 tarihinde yayınladığı Tebliğe göre, bir hizmet alımının personel çalıştırılmasına dayalı olup olmadığına, başvuruyu alan birimler değil; kurulacak Tespit Komisyonları karar verecek. Dolayısıyla kamu kurumlarında ihaleleri yapan birimlerin işçilerin başvurularını alması ve Tespit Komisyonuna iletmesi zorunlu.

Bu konuda gerekli incelemeyi Tespit Komisyonları yapacak ve kararı Tespit Komisyonları verecek. Tebliğin 9. maddesinde bu konuyla ilgili aynen şöyle deniyor: “İşçinin bu tarih itibarıyla bu işyerinde çalıştığının tespit edilmesi halinde hizmet alımı suretiyle personel çalıştırılması tanımına uygun istihdam edilip edilmediği değerlendirilerek karar verilir. Tereddüt olması halinde tespit komisyonu tarafından söz konusu hizmet alımının, bu Usul ve Esaslarda belirtilen personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı olup olmadığı detaylı olarak incelenip araştırılır, personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı olduğunun belirlenmesi halinde gerekçeleri tutanak altına alınır”.

BAŞVURU YAPILMALI

Sonuç olarak başvuruları alınmayan işçilerin, yine de başvuru yapması önem taşıyor. Kamu kurumu, işçinin dilekçesini almamak için direnç gösterebilir. Bu noktada başvuru dilekçesi alınmayan işçilerin dilekçe ve belgelerini 11 Ocak’a kadaridareye ulaşacak şekilde iadeli-taahhütlü posta yoluyla göndermesinde büyük yarar var. Böylece işçi yasal anlamda başvuru yapmış ve bu başvuruyu yaptığını ispatlayabilir durumda olacak.

Diyelim ki işçinin başvurusuna rağmen, Tespit Komisyonu, aksi yönde bir karar verdi, ihalenin personel çalıştırılmasına dayalı olmadığına hükmetti. Bu noktada işçilerin Tespit Komisyonu kararına itiraz etme hakkı var. Bu noktada işçiler, maliyet hesap cetvelini de görmek isteyebilir. Tespit Komisyonu, itiraz üzerine nihai kararı verecek. Her ne kadar Tebliğe göre Tespit Komisyonları, kesin olarak karar verecek olsa da bu kararları daha sonra yargıya taşımak da olanaklı.

Başvuru yapmak ve hesap cetvelini görmekte ısrar etmek neden önemli?Örneklerini gördüğümüz üzere: (1) İdare yaklaşık maliyet hesabını mevzuata uygun yapmamış olabilir. (2) İdare hesap cetvelinde yaklaşık maliyeti tek kalem olarak göstermiş ve bu maliyet içinde işçilik maliyetini göstermemiş olabilir. (3) İdare, işçilik maliyetini göstermiş ancak işçilik maliyetini “İşçilik Hesaplama Modülüne” uygun hesaplamamış olabilir. 4) Hizmet alımı, personel çalıştırılmasına dayalı olsa bile, idare, sisteme yanlış giriş yapmış olabilir (Kamu İhale Kurumu’nun sayfasında konuyla ilgili bir duyuru bile mevcut!) 5) İşçi kapsama girmesin ve ihale sona ermesin diye kamu kurumu ve taşeron şirket, işçileri yanlış bilgilendiriyor olabilir.

Bunlar ve benzeri durumlar söz konusu ise işçi, başvurusu ve gerekirse itirazı neticesinde hizmet alımının personel çalıştırılmasına dayalı olduğunu tespit ettirebilir ve böylece kadro yolunu açabilir. Aksi durumda dava yoluna gidebilir.

KÖKTEN ÇÖZÜM MÜMKÜN

Araçlı, malzemeli ve cihazlı ihalelerde çalışan ancak yüzde 70 barajına takılan ya da takıldığı iddia edilen işçiler için bir hak arama yolu önerisinde bulunmaya çalıştık. Esasında sorunun çözümü çok basit. “Personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı” şartı kaldırılırsa bu sorun da kendiliğinden çözülmüş olacak…