Kirli işler ve özel askeri/istihbarat şirketleri

Bu sürede özel askeri ya da güvenlik şirketlerinin sayısında önemli bir artış oldu. Hata bazı devletlerde bunlara verilen paralar ülkenin silahlı kuvvetlerine ayrılan bütçeyi geçti. ÖAŞ’lerin ortaya çıkışı yeni değildir. 1950 ve 1960’larda İngiliz askeri şirketleri Ortadoğu ve Afrika’da faaliyet gösterdiler. 1995’de Bosna-Hersek’teki iç savaş esnasında iyice görünür hale geldiler. 2003 yılındaki Irak Savaşı, ilk “özelleşmiş savaş” adını aldı. ÖAŞ.ler askerlerin gidemediği yerlere girdiler, 51 Amerikan kışlasını onlar korudular, gerilla savaşına katıldılar, Ebu Garip hapishanesindeki işkenceler de onların marifeti idi. Daha çok ABD, İngiltere ve Afrika’da üslenen özel askeri şirketler, yaptıkları sözleşmeler karşılığı askeri danışmanlık ve eğitim, istihbarat, operasyon desteği, lojistik destek, polisiye görevler, uyuşturucu ile mücadele, istihbarat ve benzeri hizmetler sağlamaktadır.

ABD ve Özel Askeri/İstihbarat Şirketleri

Bugün de Washington için ÖAŞ.lerden daha iyi bir seçenek yoktur. ABD’nin örtülü ve kirli savaşları arttıkça onlara olan ihtiyaç artmakta ve Pentagon sürekli olarak gelişmelerini teşvik etmektedir. Son on yılda Pentagon, ÖAŞ.lerle 3.000’de fazla sözleşme yaptı. ABD hava ve deniz kuvvetlerinin toplamından %90 daha fazla drone (insansız hava aracı) kullanmaktadırlar. Ocak 2015’de Orta Doğu’dan sorumlu ABD Merkez Komutanlığı için çalışan 43 binden fazla özel askeri şirket mensubunun sadece 17 bin kadarı Amerikalı diğerleri İngiliz ya da Avustralyalı idi. Bu şirketler sadece askerler için değil özellikle Amerikan istihbarat teşkilatları için caziptir.IŞİD’in elindeki 1.500 kadar silah taşıyan araç gayri resmi olarak ABD tarafından gönderildi. Bu şirketlerin özel görevlerinden bir tanesi de terörist gruplara kitlesel imha (kimyasal) silah sağlamaktır. Suriye, Irak ve Afganistan’da bu şirketler halen oldukça aktiftir.

ABD’nin bu şirketleri tercih etmesinin nedeni yapılan kirli işlerin sorumluluğunu üstlenmemektir ama 2008 yılında 17 ülke tarafından imzalanan Montreux Dokümanı’na göre bir özel askeri şirkete ev sahipliği yapan ülke onun eylemlerinden de tam sorumluluğa sahiptir. Özel güvenlik şirketleri pazarının merkezinde ve rakipsiz olan bu şirketlerin etrafında çok farklı askeri hizmetler veren diğer büyük şirketler, sonra teknoloji şirketleri ve nihayet dış halka da ise kirli işler yapan küçük şirketler var. Amerikan istihbaratının küresel savaşları için Leidos, Booz Allen Hamilton, CSRA, SAIC ve CACI International gibi şirketlere çok bağımlı olması önemli bir hassasiyet olarak görülüyor. Casusluk ABD’de son on yılda en hızlı gelişen özel endüstri alanlarından biri oldu. ABD hükümeti, özellikle Savunma Bakanlığı gittikçe özel şirketlere bağımlı hale gelmektedir. İstihbarat bütçesinin %70’i (yılda 56 milyar dolar) özel şirketlere gitmektedir. Öte yandan Amerikan istihbaratının en terübeli çalışanları gittikçe özel şirketlere kaymaktadır. Halen ABD içinde 1271 kamu, 1931 özel şirket; terörle mücadele, ülke güvenliği ve istihbarat konularında 10 bin ayrı yerde çalışıyor.

Orta Doğu’da Özel Askeri Şirketler

Kendi kişisel geleceğinin derdine düşen Trump ve yönetimi 2017 yılında küresel, özel bir casus şebekesi geliştirmeyi kararlaştırdı. Amaç, Trump’ı derin devlet içinde hedef alan kişileri tespit etmekti. Trump başkan seçilirken Amerikan istihbaratı yanında değildi ve derin devlet içinde hala karşı taraftalar. Pompeo, CIA bürokrasisine güvenmiyordu ve kendine doğrudan bağlı bir yapı oluşturmaya karar verdi. Yeni istihbarat yapısını geliştirme işinde Blackwater’in kurucusu Eric Price, İran-Kontra olayının faili Oliver North ve CIA’dan emekli arkadaşı John R. Maguire öne çıktı. Bu yapı içinde çeşitli ülkelerde resmi bir örtüsü olmayan Amerikan askeri casusları görevlendiriliyor. İran ve Kuzey Kore ile ilgili Amerikan istihbaratının Trump politikalarının dışına çıkmaması kontrol edilmek isteniyor. Yeni adı Academi olan Blackwater, geçen Kasım’da Suudi Arabistan’da prenslerin (11 prens, dört bakan, 30 kadar eski bakan ve iş adamı) bir otele kapatılarak işkence ile sorgulanmasında görev aldı. Kral Salman işkence ile konuşturmaları için şirkete 194 milyar dolar ödedi. Sorgulamalar sözde yolsuzlukları araştırmak için yapılıyordu ama aslında Salman muhaliflerini temizledi, Trump ise seçim kampanyasında kendisini desteklemeyenlerden intikam aldı.

Rusların ÖAŞ tarihi ise 1990’larda Bosna-Hersek’e Sırpların yanında savaşmak için giden Rus gönüllüler ile başladı. Kremlin’in gönüllüleri halen Karabağ, Gürcistan, Kırım, Ukrayna (Donbass) ve Suriye sahnesinde aktifler. Önce 2008’de çıkarılan bir yasa ile Transneft, Lukoil ve Gazprom gibi şirketlerin kendi güvenliklerini sağlamak için silahlı eleman kullanma izni verildi. 2013’de ÖAŞ.lerin askeri hizmetler vermesini öngören yasa çıktı. 2016’da ise başka bir yasa ile bu şirketlere ülke dışında Rus çıkarlarını sağlama görevi verildi. Bu tür teşkiller gönüllü (paralı) askerler ve illegal silahlı örgütler olmak üzere ikiye ayrılabilir. Rus ÖAŞ.lerinin önde gelenleri arasında Wagner Grup, RSB, Anti-Terror, MAP, MS Group, Centre R, ENOT ve Cossacks sayılabilir. Hemen hepsi Ukrayna ve Suriye’de görevlidirler. Wagner Grup, özel kuvvetler ile birlikte Kırım ve Donbass için gönüllü topladı. Ardından Suriye’de savaşa katıldı ve Beşar Esat ile beş yıllık sözleşme imzaladı. Mart 2016’da Palmira’daki savaşta kayıplar verdi. ABD, 20 Haziran 2017’de Wagner Grup yöneticilerine yaptırımlar uygulama kararı aldı.

Sonuç yerine..

ÖAŞ.ler ile ilgili en büyük problem bazılarının sistemi istismar etmesidir. Sözleşme şartlarını ne kadar yerine getirdikleri de tartışmalıdır. Bu tür şirketlerin kullanılması için sağlam bir hukuki çerçeve yanında siyasi istismara açık olmayan sıkı bir denetim gereklidir. On yıl önce de yazdığımız gibi Türkiye’nin uzun zamandır bu tür şirketlere ihtiyacı var. ÖAŞ'lar ülke dışında terör örgütünü bulup, avlayabilir; böylece, Silahlı Kuvvetler terör ile mücadeleyi zaman içinde Özel Kuvvetler ve ÖAŞ'lara indirgeyerek, daha önemli konvansiyonel görevlere odaklanabilir. Öte yandan melez savaşta, Irak ve Suriye’nin kuzeyindeki çıkarlarımızı da sağlamak üzere güvenlik ortamını şekillendirme faaliyetlerinde operasyonel görevler alabilirler. İstihbarat ihtiyaçlarımız için de özel şirketlerden yararlanabilecek geniş bir fonksiyon sahası vardır. Son yıllarda Türk basınına yansıyan SADAT gibi kuruluşlar ise hukuki çerçevesi sorunlu, amatör yapılanmalardır.Prof.Dr.Sait Yılmaz