İş akdini haklı gerekçeyle fesheden işçi kıdem tazminatını alır

Pandemi döneminde işçi işveren arasında anlaşmazlıklar yoğunlaştı. 17 Nisan’da yürürlüğe giren işverene işçiyi ücretsiz izne çıkarma yetkisi veren ve işçinin bunu haklı fesih sebebi yapmasını kısıtlayan kanun dolayısıyla keyfi uygulamalar olduğu gözleniyor. Kimi işveren işçinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanma hakkı olduğu halde bu hakkı kullanmak için uğraşmayıp daha düşük nakdi ücret desteğine mahkum ediyor. Kimi işveren kısa çalışma yaptırdığı işçisine, çalıştırdığı sürelerin parasını ödemiyor. Kimi işveren pandemi dolayısıyla işleri daha da yoğunlaştığı için uzun süre çalıştırdığı işçilerine fazla mesai ücretini ödemiyor. Kimi işveren ise işleri bozulmayıp daha da arttığı halde işçinin ücretini eksik ödüyor.

Çalışanların bir kısmı işsiz kalma korkusu nedeniyle bu durumu çaresiz kabul ederken, bir kısmı da haklı iken haksız duruma düşecek eylemlerde bulunuyor.

Öncelikle, pandemi döneminde yapılan yasa değişiklikleri ile mevcut yasalardaki bu döneme özgü kuralları hatırlatmak istiyorum.

- Salgın nedeniyle faaliyetine tamamen ara verilen iş yerlerinde işveren sadece ilk hafta işçinin ücretinin yarısını ödemekle yükümlü. Örneğin, 16 Mart 2020 tarihinde faaliyet durdurulmuşsa işveren, 16 Mart’a kadar olan ücreti tam, 16 Mart’tan sonraki ilk 7 günün ücretini yarım öder. İşin tamamen durdurulduğu işyerinde ikinci haftadan sonra işverenin ücret ödeme yükümlülüğü yoktur.

- İşveren kısa çalışma ödeneğine (KÇÖ) başvurdu ise ödenek faaliyetin durdurulduğu tarihten değil, ikinci haftadan itibaren başlar. Son 3 yılda 450 gün primi bulunan ve son 60 gün hizmet akdi ile bir işverene bağlı çalışanlar ödenek alabilir.

- 17 Nisan 2020 tarihinde yürürlüğe giren kanun ile üç önemli düzenleme yapıldı. Birincisi, işverene, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık hariç üç ay süreyle işçi çıkarma yasağı getirildi. İkincisi, işverene bu dönemde işçisini ücretsiz izne çıkarma hakkı tanındı. Üçüncüsü, ücretsiz izne çıkartılan fakat kısa çalışma ödeneğinden yararlanma hakkı olmayan, ya da 15 Mart’tan sonra işten çıkartılıp işsizlik maaşı alamayan kişilere günlük 39.24 TL nakdi ücret desteği sağlandı.

- Nakdi ücret desteği, 17 Nisan’dan sonraki ücretsiz izin veya işsizlik süreleri için ödenecek. Dolayısıyla, nakdi ücret desteği alma hakkı bulunan kişilere 15 Mart – 17 Nisan tarihleri için ödeme yapılmayacak. Sadece 17 Nisan – 17 Temmuz tarihleri arasında ödeme yapılacak.

 

- Nakdi ücret desteği ile ilgili bir başka önemli husus da şudur: İşçinin kendi istek ve iradesi dışında işsiz kalması, yani işverenin haklı bir sebebe dayanarak işten çıkartmamış olması gerekiyor. İşten kendi ayrıldığı için işsiz kalanlar nakdi ücret desteği alamazlar.

ÜCRETİN ÖDENMEMESİ İŞÇİ İÇİN HAKLI FESİH SEBEBİDİR

İş Kanunu’nun 24. Maddesinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılıkları düzenleyen II. fıkrasının (e) bendine göre, işveren işçinin ücretini zamanında ve eksiksiz ödemekle yükümlü. İşveren bu yükümlülüğünü yerine getirmezse işçi iş akdini fesheder ve kıdem tazminatını alır.

Ücretsiz izne çıkartılan işçilerin bunu haklı fesih sebebi yapamayacaklarına ilişkin hüküm, ücreti eksik ödenen veya hiç ödenmeyen işçileri bağlamaz.

İŞÇİ İÇİN HANGİ DURUMDA FESİH HAKKI ORTAYA ÇIKAR?

İş Kanunu’nun verdiği bu hak kapsamında işçilerin haklı fesih yapabileceği durumları şöyle sıralayabiliriz:

- İşçinin kısa çalışma ödeneği alma hakkı var iken işverenin bu hakkı kullanmayıp doğrudan ücretsiz izne çıkartması işçi açısından ücret kaybıdır ve fesih hakkı doğar.

- Bir işyerinde haftalık çalışma süresinin bir kısmında kısa çalışma yaptırılıp, kalan kısmında çalışmaya devam edilebilir. Bu durumda işveren çalıştırdığı sürenin karşılığı ücreti tam olarak ödeyip, sigorta primini yatırması gerekir. İşverenin çalıştırdığı sürenin ücretini ödememesi haklı fesih sebebidir.

- Pandemi dolayısıyla iş yükü artan iş yerlerinde günlük fazla mesai 3 saati aşamaz. İşveren, fazla mesai ücretini ödemezse işçi açısından haklı fesih sebebi ortaya çıkar.

- İşverenin çalıştırdığı işçinin ücretini eksik ödemesi de işçi açısından haklı fesih sebebidir.

YAZILI İHTARDA BULUNUN

Çalışanların haklı iken haksız duruma düşmemesi için öncelikle noter aracılığıyla yazılı ihtarda bulunması gerekir. Bazı çalışanlar, yazılı ihtar yerine sözlü olarak talebini iletip örneğin, “Paramı vermezseniz işe gelmeyeceğim” şeklinde sözlü uyarının ardından işe gitmediklerinde haklı iken haksız duruma düşüyor. Çünkü bu durumda işveren işe devamsızlıktan haklı sebeple işçiyi çıkartabilir.

HAKLI FESİH İŞÇİYE NE KAZANDIRIR?

İş akdini haklı gerekçeyle fesheden işçi, iş yerinde en az bir yıl çalışmış olmak şartıyla çalıştığı her yıl için 30 günlük ücret tutarında kıdem tazminatını alır. Kendi istek ve iradesiyle işsiz kalmış olduğu için, son 3 yılda 600 gün prim ve son 120 gün hizmet akdi koşuluyla işsizlik maaşı bağlatır.